فرآیند تولید گز انگبین، ماده ارزشمند و بومی ایران

گزانگبین در همه زمانها بسیار ارزشمند بوده و خانواده ها دسته جمعی برای جمع آوری آن راهی کوه و دشت می شدند و سعی می کردند که از همدیگر پیشی بگیرند چون می توانستند با قیمت خیلی خوب آنرا بفروشند.

پروفسور اسدالله میرکریمی، محقق و پژوهشگر در زمینه حشره شناسی به مطالعه درخصوص حشره تولیدکننده گز انگبین پرداخته است.

عامل اصلی گزانگبین، حشره ای به نام “پسیل گون” یا پسیل گز است.

فرآیند تولید گزانگبین:

پشه‌ ای در کوهپایه‌های زاگرس در غرب و نقاط میانی کشور درخت “گون” را می‌گزد و شیره درخت گون خارج می شود، سپس از شیره گیاه “گون” تغذیه می‌کند. این حشره تخم ریزی کرده و لارو یا بچه های این حشره تولید نوعی گون می کند که شیره آن را تبدیل به “گزانگبین” می‌شود، این شیره بر روی گیاه باقی می‌ماند و با زدن ضربه به درخت گون از آن جدا می‌شود.

گزانگبین شیره ای سفیدرنگی است که بچه های حشره “پسیل گون” یا پسیل گز بر روی شاخه های درخت گون یا گز برجای می گذارند.

به دلیل استفاده غیر اصولی از “گز انگبین”، پشه تولید کننده این ماده از بین رفته است و به همین دلیل امروزه کمتر از گزانگبین در سوغات اصفهان و برخی استان ها از آن استفاده می‌شود.

برداشت زیاد و غیر اصولی، آفت و استفاده از چوب درخچه های گز بعنوان سوخت از عوامل از بین رقتن زیستگاه این حشره مفید شده است.

برداشت گزانگبین:
در اواخر تابستان محصول درخت گون آماده برداشت است. برای برداشت محصول گزانگبین، پوست دباغی شده گوسفند را که تمیز و سفید است زیر درخت “گز” یا ” گون” پهن می‌کنند و سپس با چوب به تنه درخت ضربه می‌زنند تا دانه‌هایی شبیه به ارزن از بدنه درخت جدا شود. در طول سال بیش از ۱۰ مرتبه این کار تکرار می‌شود که هر چه بیشتر تکرار شود، نوع محصول بعدی نامرغوب‌تر است.

امروزه برخی از تولیدکنندگان ” گز” در اصفهان و کرمان در تولید گز از “گز علفی” استفاده می‌کنند که از درخت بلوط تهیه می‌شود و در سنندج و کوهپایه‌های زاگرس بدست می آید. همچنین برخی از “تَرنجبین” استفاده می‌کنند که در خراسان و به خصوص خراسان جنوبی رشد می‌کند.
گز انگبین در منابع مختلف به نام هایی گز خوانسار، انگبین گون، ترنجبین اصفهان و شهد پارسی نامیده شده است.